Er zijn maar weinig dorpen of steden aan de Nederlandse grens die gesplitst worden door die grens. In de Nieuwstraat in Kerkrade, Limburg, is dat wel het geval. En dat heeft de afgelopen jaren voor aardig wat problemen gezorgd.
Aan de ene kant van de straat ligt het Duitse Herzogenrath met de Neustrasse. Aan de andere kant ligt de Nieuwstraat in het Limburgse Kerkrade. Eén weg, twee landen. De grens loopt precies in het midden van die weg.
De oorzaak
De oorzaak van deze grens vind je in de late Middeleeuwen. De twee plaatsen waren toen onderdeel van het Land van ‘s-Hertogenrade, vallend onder de Spaanse Nederlanden. In 1817, nadat Napoleon voor wat herinrichting zorgde in dit gebied en vervolgens werd verslagen, volgde een verdeling van de twee steden. Kerkrade ging naar Nederland, Herzogenrath ging naar Pruisen, wat we nu Duitsland noemen.
In de jaren daarna groeiden de twee steden langzaam naar elkaar toe. En voor het gevoel werd het dus één stad met twee nationaliteiten en die grens ertussen. Tot zover het ontstaan van deze grens.
De Gestapo
Dan nu tijd voor de problemen. En zoals zoveel bekende problemen ontstonden die in de Tweede Wereldoorlog. Voor die Tweede Wereldoorlog was er heel veel interactie tussen de twee steden. De grenzen waren open. Dus er waren familiebanden, vriendschappen, geliefdes, alles ging door elkaar van Duitsland naar Nederland en weer terug. Tot de jaren 30.
Toen plaatste de Gestapo een enorm hek precies op de grens in het midden van de straat. Het hoofddoel van het hek was om smokkelen tegen te gaan. De Nieuwstraat was dus niet meer één straat, maar twee. Het opvallende is dat na de Tweede Wereldoorlog dat hek gewoon bleef staan. Tot grote ergernis van de bewoners zelf, want Kerkrade en Herzogenrath was voor het gevoel nog steeds gewoon één stad.
Dat hek hebben ze destijds laten staan om nog steeds smokkel tegen te gaan. Er is zelfs een keer een illegale tunnel gevonden van Duitsland naar Nederland en andersom. Dus je zou zeggen dat het hek best wel goed zijn werk deed. Maar niet voor de bewoners. Zij wilden dat ding natuurlijk zo snel mogelijk weg hebben.
Zondagsrust
Leuk verhaal. Sinds 1954 mocht je in Nederland op een zondag voor 13.00 uur ’s middags geen muziek spelen op straat. Vanwege de zondagsrust. Kerkradenaren Nol en Lena Greutzer vierden op een zondag hun gouden bruiloft. Ja, daar moest natuurlijk muziek bij, maar dat mocht niet. Tenminste niet in Nederland. De fanfare van Herzogenrath werd opgetrommeld en die speelde natuurlijk muziek aan hun kant van het hek. Maar het hek bleef staan.
De oplossing, soort van
De regionale en nationale overheden wilden niets veranderen. In 1967 was er aan de Duitse zijde een demonstratie nodig om eindelijk in 1970 tot een oplossing te komen. Hoewel… Het hek werd vervangen door een laag betonnen muurtje. Bewoners konden met een speciaal pasje van de ene naar de andere kant. Kinderen konden gewoon met de bal overgooien en zelfs touwtrekken, want zo laag was het muurtje. De bewoners wilden het liefst gewoon een open grens, zoals we die nu kennen. En zoals ze die altijd hebben gekend voor de Tweede Wereldoorlog. Maar dat zou nog duren tot 1993.
In dat jaar trad namelijk het Verdrag van Schengen in werking. Het was niet meer een vierbaansweg met een grens ertussen, maar het werd ineens een normale straat. De Nieuwstraat in Kerkrade en de Neutrasse in Herzogenrath. Na 60 jaar van splitsing was het voor het gevoel eindelijk weer één stad.