Planten en Dieren
Nederland heeft geen bijzondere grenzen. Hoewel, Baarle-Nassau, waar ik ook een video over heb gemaakt, is een grensgevalletje. Maar eigenlijk zijn de grenzen van ons land gewoon duidelijk. Aan de ene kant van de denkbeeldige lijn ligt ons land, aan de andere kant van de lijn is het België of Duitsland. Of zelfs Frankrijk, op Sint Maarten. Duidelijker kan niet, toch? Klopt. Maar over de Dollard zijn zowel Nederland als Duitsland het er nog steeds niet over eens waar de grens nou precies loopt. Dit is de Dollard in Groningen. En in dit gebied hebben wij officieel geen grens met Duitsland.
Er gaat niets boven Groningen, zoals ze zelf zeggen. De rivier de Eems stroomt, vanuit Duitsland, het land uit. Eerst gaat de Eems over in de Dollard, een plas water waar ook de Westerwoldse Aa in uitmondt, om uiteindelijk gezamenlijk de Waddenzee in te stromen. En precies deze riviermonding, waar zoet water in het zoute zeewater stroomt, zo brak water vormt en daardoor een estuarium wordt genoemd, precies daar ligt het probleem. Ergens, in het water.
De Dollard is ontstaan door meerdere overstromingen en stormvloeden in de late Middeleeuwen. In het jaar 1362 veranderde alles door de Marcellusvloed en later in 1509 nog eens door de Cosmas- en Damianusvloed. Een groot stuk van de wal van de Eems werd weggeslagen door de wind en het water. Het water dat het land instroomde, nam ook meer dan 20 dorpen en buurtschappen mee. Kerken en kloosters werden verzwolgen door het water, inclusief naar schatting honderden inwoners en duizenden dieren. Er ontstond een zogeheten zeearm, een soort zijtak van de zee. Deze werd de Dollard genoemd. Wat volgens sommigen een verbastering zou zijn geweest van de ‘dolle aard’ van de zee. Gekke tijd, die Middeleeuwen. Maar goed, het landschap in dit gedeelte van Nederland en Duitsland was voorgoed veranderd. Deze twee landen hebben in het verleden trouwens meerdere namen gehad, maar voor het overzicht blijf ik het Nederland en Duitsland noemen.
Wat wel tof is, is dat onderzoekers een restant hebben gevonden van zo’n verdronken dorp. Geen bouwwerk of iets, maar een wierde. Zo heet een woonheuvel in Groningen. In Friesland noemen ze dit een terp, weet je dat ook weer. Op de punt van de nog bestaande oude oeverwal van de Eems, ligt dus nog een restant van het voormalige dorp Westerreide. Vandaar dat dit stuk land ‘de punt van Reide’ wordt genoemd. Nu is het overigens niet zo dat het er hier nu nog steeds uitziet als vlak na die vloeden in de Middeleeuwen. Er zijn ook stukken land rondom de Dollard teruggewonnen. Natuurlijk geen Flevoland-taferelen, maar land is land. Toch? En wil je weten wat er qua natuur zich hier allemaal afspeelt, dan heeft het Groninger Landschap een mooie video gemaakt over dit gebied. Die bij de interessante linkjes. Maar goed, daar kwam je denk ik niet voor. Het gaat jou natuurlijk om die grens. Of juist het ontbreken daarvan. Want hoe zit dat dan? Ik leg het je uit.
Bij twee partijen die het niet eens zijn met elkaar, heb je waarschijnlijk ook twee verschillende perspectieven. De ene denkt dit, de andere denkt dat. We komen er niet uit. Zo ook hier. Sterker nog, hier heeft het meningsverschil een officiële naam: de Eems-Dollardkwestie. Duitsland denkt, of vindt, dat de grens vrijwel precies de Graaf Ulrich de Eerste van Oost-Friesland heerste over verschillende gebieden in dit deel van Duitsland. Maar echt precies kon hij de grenzen van zijn gebied niet aanwijzen, dus vroeg hij Keizer Frederik de Derde om hulp. Deze Keizer schreef in een zogeheten leenbrief waar de grenzen van het territorium van Graaf Ulrich zouden moeten liggen. Over dit gebied schreef hij ‘von der Westeremse osterwards’. Vrij vertaald betekent dat dus, vanuit het westen van de Eems naar het oosten. Vanuit Duitsland gezien, is dat dus inclusief al het water dat hier ligt.
Maar de Nederlandse bestuurders dachten daar toen en nu nog steeds anders over. Ze beweerden zelfs dat de brief een vervalsing was en dus nooit geschreven zou zijn door de Keizer. Het was leuk dat Graaf Ulrich dit gebied zich toegeëigend had, maar dit alles zou zijn vervallen in de Franse tijd. Beide gebieden, zowel het huidige Groningen áls het Duitse Oost-Friesland, behoorden toen bij het nieuwe Koninkrijk Holland, zo rond 1806. Je weet wel, iets met Napoleon en zijn broer. Volgens Nederland zouden in deze Franse tijd alle verdragen en afspraken over grenzen zijn vervallen. Want alles was één en hetzelfde koninkrijk. Duitsland zei hier natuurlijk weer op dat het gebied rechtmatig was verkregen in 1464 en vervolgens, ik vertaal en citeer, ‘in ongestoord langdurig bezit is gebleven. Derhalve is er geen reden tot wijziging van de situatie.’ In 1813 werd Napoleon verslagen en behoorde Oost-Friesland weer tot Duitsland. En je raadt het al, welkom aan de weer oplaaiende discussie over de grens.
Kortom, gedoe. Ook nu nog, want de grens is er dus nog steeds niet. Maar ja, wie heeft er nu gelijk? Het internationaal recht zegt dat de grens in het midden van de vaargeul moet liggen. En dat lijkt me niet zo moeilijk aan te wijzen, want dit gebied is naast mooi natuurgebied ook een belangrijke vaarverbinding naar diverse havens in zowel Nederland als Duitsland.
Maar ja, tot op heden is er dus nog steeds geen officiële grens vastgesteld tussen de twee landen. Wel een klein stukje, want er is een soort van grens vastgesteld tot drie zeemijlen vanuit de kust. Het gebied daarachter is dus nog een groot niemandsland. En hoe dat werkt? Nou ja, eigenlijk prima.
In 1960 is het zogeheten Eems-Dollardverdrag getekend. Dit vormt de basis van een aantal samenwerkingen tussen beide landen en hun bedrijven. Dat ging niet altijd goed trouwens, dat vertel ik je zo. Wat wel goed gaat is dat bijvoorbeeld Rijkswaterstaat in Nederland en Wasserstraßen- und Schifffahrtsverwaltung des Bundes, het Duitse Rijkswaterstaat, een mooie samenwerking hebben bij bijvoorbeeld het uitbaggeren van de vaargeul, de markering van de vaarweg met betonning en andere zaken die met de scheepvaart in dit gebied te maken hebben.
Sinds 1996 werken ook diverse Nederlandse en Duitse natuurorganisaties samen om de natuurstatus van dit gebied op orde te houden. Alle afspraken staan in het milieuprotocol en sinds een aantal jaren hebben verschillende partijen het Programma Eems-Dollard 2050 gelanceerd, waarin nog veel meer afspraken staan over de natuur in dit gebied.
Ik zou je trouwens ook nog vertellen wat er dan niet goed ging binnen die samenwerking. We weten allemaal hoe het zit met Groningen en gas. Dat gas zat of zit dus ook hier onder in de grond. Maar ja, als de grens niet duidelijk is, van wie is dat gas dan? Of het vissen naar mosselen. Want welke regels spreek je af in water dat wel of niet van allebei is? En een paar jaar geleden weer. Het Duitse energiebedrijf EWE bouwde in 2012 een windmolenpark in de Noordzee. Dit park ligt ongeveer 15 kilometer ten noordwesten van het Duitse eiland Borkum en ten noorden van het Nederlandse eiland Rottumerplaat. De bouw zorgde voor weer een conflict tussen Nederland en Duitsland, omdat Nederland claimde dat 40% van het windmolenpark op Nederlands grondgebied zou komen te staan. EWE ging gewoon door met de bouw, tot woede van Nederland. Weer om tafel dan maar.
En dat werkte. In 2014 kwamen beide landen tot een compromis. Een soort aanvulling op het oorspronkelijke Eems-Dollardverdrag uit 1960. De officiële naam van dat verdrag is trouwens leuk, dus schrijf gerust mee: het Verdrag tussen het Koninkrijk der Nederlanden en de Bondsrepubliek Duitsland betreffende het gebruik en beheer van de territoriale zee van 3 tot 12 zeemijlen. Dit betekent dus eigenlijk dat het gebied nu redelijk goed dichtgespijkerd is met afspraken. Het windmolenpark in 2012 is dus gewoon afgebouwd, er zijn wat verdragen voor getekend en er is wat heen en weer geruzied, maar ‘we’ zijn eruit. Hoewel ik denk dat het toch eenvoudiger zou zijn geweest als de Duitse graaf in 1464 tegen die Nederlanders zou hebben gezegd: leuk idee, gaan we niet doen. Dit is de grens.
Dankzij de koppigheid van zowel Nederland als Duitsland hebben wij nu wel een goed verhaal.
