Nederland heeft twee buren, België en Duitsland. Maar wist je dat hier vroeger nog een vierde land lag? Het Drielandenpunt in Vaals is dus eigenlijk een Vierlandenpunt. Let maar op.
Op het Drielandenpunt vind je Nederland, België en Duitsland. Maar er is één pizzapunt wat tot 1920 een vierde land was. Neutraal Moresnet.
De oppervlakte van Neutraal Moresnet was bijna 350 hectare. Ongeveer net zo groot als het centrum van Zoetermeer. Het land was van zowel het Verenigd Koninkrijk, als van Pruisen, het land wat nu Duitsland heet. Het was overigens niet echt een land, meer een gebied met landsgrenzen.
Zinkspaat
In 1816 ontstond Neutraal Moresnet. Je leest hier een samenvatting van de geschiedenis, want je kunt er boeken vol over schrijven. Het begint allemaal met een stofje in de grond. Aan de voet van de Altenberg ligt het kostbare mineraal Zinkspaat. Daar werd eigenlijk 2000 jaar geleden al over geschreven, maar in de Middeleeuwen pas ontstond hier een dorpje rondom, Kelmis. De bewoners bouwden een mijn en gingen dat Zinkspaat uit de grond halen. Het was niet heel rendabel, maar toch.
Jaren later streden zowel Aken als Limburg om de groeve want hé, er was geld te verdienen. In 1795 kwamen de Fransen. Zij namen dit hele gebied over. Jammer, maar helaas. Zij voegden het gebied bij de al bestaande gemeente Moresnet. En voortaan gingen die Fransen dus die Zinkspaat uit de grond halen.
Neutraal verklaard
Jaren later, in 1815, de Fransen waren inmiddels verslagen, overlegden het nieuw gevormde Koninkrijk der Nederlanden en Pruisen over hun grenzen. En dus ook over de mijn vol met Zinkspaat. Maar door allerlei gedoe en heel veel fouten in de documentatie besloten ze samen om het gebied los te laten en neutraal te verklaren.
En zoals ik hierboven al beschreef, het valt een beetje te bediscussiëren of dat dit echt een land was. Het was meer een zogeheten condominium. Er woonden maar 250 mensen en ze hadden bijvoorbeeld geen eigen geld, geen munt. Ze hadden geen parlement, geen eigen grondwet, geen staatshoofd. De macht lag bij het Koninkrijk der Nederlanden en Pruisen. Maar ze bemoeiden zich er allebei eigenlijk niet mee. En zo ontstond er dus een waar belastingparadijs.
Belasting, alcohol en smokkelen
Het inwoneraantal vertienvoudigde in de daaropvolgende decennia. Belastingen waren laag. De lonen waren hoger dan in de omgeving. Er was geen dienstplicht en eigen alcohol stoken was gewoon legaal. Die eigengestookte alcohol was zelfs een belangrijk exportproduct naar Nederland. Het was één grote chaos. Het was een walhalla voor smokkelen. En dat gebeurde dus ook heel veel. De douane gaf heel vaak aan bij Nederland en Pruisen, van jongens: het is een chaos, help ons. Maar ze deden eigenlijk niets. De landen waren te eigenwijs om het aan de ander te gunnen.
In 1830 brak de Belgische revolutie uit, waardoor de Belgen in 1839 van plek wisselden met de Nederlanders. Het was dus voortaan een Belgisch en Pruisisch grondgebied. En omdat door die revolutie Limburg ineens bij Nederland hoorde ontstond er dus een Vierlandenpunt. Duitsland, België, Neutraal Moresnet en Nederland.
In 1910 leek aan dit neutrale feestje helaas een einde te komen. Een groot referendum onder de bevolking van België en Pruisen zorgde ervoor dat er besloten werd dat Neutraal Moresnet voortaan bij België hoorde.
Wilhelm Molly
Maar ondertussen had huisarts Wilhelm Molly het idee om het echt een land te maken, een zogeheten Esperanto-staat. Molly was van origine Pruisisch, maar was in Neutraal Moresnet gaan wonen. Hij verzon de naam Amikejo. Dit betekent: plaats van vriendschap. Hij had het volkslied al geschreven. Postzegels werden al gemaakt en ook de vlag van Neutraal Moresnet was al een feit.
Vijf nationaliteiten
Maar helaas kwam in 1914 de Eerste Wereldoorlog. Er kwam dus niks meer terecht van dat vreedzame zelfbedachte land. Na de Eerste Wereldoorlog kwam het weer in Belgische handen. In 1920 werd het officieel toegevoegd aan het Belgische grondgebied. Dat duurde maar even, want in 1940 nam Hitler het gebied weer over. En wilde het tot zijn eigen Duitse rijk laten behoren. Maar in 1945, toen de Tweede Wereldoorlog voorbij was werd het weer officieel Belgisch.
Er zijn dus mensen die zijn zonder te verhuizen vijf keer van nationaliteit veranderd. Dat is best veel.
Dit stukje Neutraal Moresnet, wat nu dus België is heeft overigens wel iets aan het verleden overgehouden. Bijna iedereen spreekt namelijk Duits. Het is ook, als je heel eerlijk bent, officieel nooit een Vierlandenpunt geweest. Neutraal Moresnet was nooit een echt land. Dat heb je net gelezen. Dit is wel ooit een Viergrenzenpunt geweest. En dat is net zo uniek, want nergens in de wereld komt een Viergrenzenpunt voor.
Weet je dat ook weer.
