In het hart van Waalwijk staat een verborgen parel in de wereld van kerken: de Sint Jan de Doperkerk. Dit jaar viert deze kerk haar honderdjarig bestaan. Het is de grootste Neo-Byzantijnse kerk in Nederland, en haar bijzondere bouwstijl maken het een uniek bouwwerk. Historicus Jan van Oudheusden neemt ons mee op een rondleiding en vertelt over de rijke geschiedenis en de opvallende architectuur van deze kerk.
De Sint Jan de Doperkerk is niet de eerste kerk van deze parochie, die al bijna 800 jaar bestaat. Door de eeuwen heen zijn er meerdere kerkgebouwen geweest, waarvan de huidige kerk de zevende in de rij is. De voorganger van de huidige kerk, een Waterstaatskerk uit de 19e eeuw, was na honderd jaar bouwvallig geworden. Daarom werd in de vroege twintigste eeuw besloten om een nieuw, imposant kerkgebouw neer te zetten: een kerk in de Neo-Byzantijnse stijl.
Oriëntalisme
De inspiratie voor deze bouwstijl kwam uit het Midden-Oosten. Architect Jan Stuyt speelde een belangrijke rol in deze stroming, waarin men terug wilde keren naar de bouwkunst van het Byzantijnse Rijk. Oriëntalisme. Stuyt had al eerder de Cenakelkerk bij Nijmegen ontworpen, een kerk met een grote koepel en een duidelijke Oosterse uitstraling. Dit ontwerp diende als inspiratie voor de kerk in Waalwijk.
De uiteindelijke bouw werd echter niet door Stuyt zelf uitgevoerd, maar door zijn leerling Hendrik Willem Valk. Valk ontwierp een kerk met een imposante centrale koepel, omringd door 19 kleinere koepels, wat doet denken aan de beroemde Aya Sophia in Istanbul. De kerk in Waalwijk werd zo een van de eerste kerken in Nederland met deze opvallende architectuur.
De eerste kettingbogen
De bouw van de kerk was een indrukwekkend project, zeker gezien de omvang van Waalwijk in die tijd. In 1925 had het stadje nog geen 9.000 inwoners. Toch slaagde men erin om voldoende financiële middelen te verzamelen, mede dankzij de rijke schoen- en leerindustrie in de regio. Onder andere grote ondernemers steunden het project, en met hun bijdragen werd het mogelijk om een kerk van ongekende grootte te bouwen.
Een van de meest opvallende kenmerken van de kerk is de constructie met kettingbogen, een architectonische innovatie die destijds nauwelijks in kerkgebouwen werd toegepast. De inspiratie hiervoor kwam uit het oude Perzië, waar Engelse soldaten tijdens de Eerste Wereldoorlog ruïnes hadden gefotografeerd met vergelijkbare boogconstructies. Architect Valk gebruikte deze kennis en ontwierp een dragende structuur met acht massieve zuilen, waarop de koepel rust.
De kerk heeft een dubbele koepelconstructie: een binnenschil en een buitenschil. De binnenschil reikt tot 30 meter hoogte, terwijl de buitenschil 40 meter hoog is. De buitenkant van de koepel is bekleed met koper, dat in de loop der jaren groen is uitgeslagen door oxidatie. Onlangs is een deel van de koperbekleding vernieuwd, waardoor de koepel weer deels zijn oorspronkelijke glans heeft gekregen.
Een legerhelm van twee verdiepingen hoog
Naast de indrukwekkende architectuur kent de kerk ook bijzondere decoratieve elementen. Zo heeft de kerk een baldakijn boven het altaar, een overkapping die werd vervaardigd door de Antwerpse firma Haan. Dit baldakijn is rijkelijk versierd en bevat gestileerde huiden van leer, een knipoog naar de leerindustrie van Waalwijk. Het stelt een legerhelm voor, volledig gemaakt van koper.
Ook de glas-in-loodramen van de kerk zijn uniek. Er zijn 38 ramen, waarvan 16 gevuld zijn met afbeeldingen van profeten. De stijl van deze ramen is beïnvloed door de art-deco, met symmetrische patronen en een abstracte weergave van figuren. Opvallend is dat de vier evangelisten, die traditioneel in veel kerken te vinden zijn, ontbreken. De beelden hiervan hadden oorspronkelijk buiten op de kerk geplaatst moeten worden, maar werden uiteindelijk nooit gerealiseerd.
Een verborgen parel
De Sint Jan de Doperkerk niet alleen een religieus centrum, maar ook een opvallende verschijning in het straatbeeld. Jaarlijks worden er tientallen rondleidingen gegeven en bezoekers uit heel Nederland komen naar Waalwijk om dit bouwwerk te bewonderen. Met onder andere audiotours en informatieve kijkkaarten kunnen bezoekers de kerk op eigen tempo ontdekken.
Voor wie zich nog verder wil verdiepen in de geschiedenis van de kerk, heeft Jan van Oudheusden een boek geschreven ter ere van het honderdjarig bestaan.
Klik hier om het boek te bekijken.
