Maatschappij
De Librije in Zutphen is niet zomaar een bibliotheek; het is de enige originele kettingbibliotheek in Nederland en een van slechts twee bewaard gebleven kettingbibliotheken in heel Europa. Deze bijzondere leeszaal, gelegen in de Walburgiskerk in Zutphen, werd voltooid in 1564 en verkeert sindsdien in vrijwel originele staat. Alles is hier nog zoals het was, inclusief de boeken van meer dan 500 jaar oud. Het meest opvallende kenmerk is echter dat veel van de boeken letterlijk aan kettingen liggen.
De oorsprong van de Librije Zutphen ligt in de opkomst van de Reformatie, aangedreven door figuren als Luther, Calvijn en Zwingli. Kerkmeester Conrad Slindewater van de Walburgiskerk vond dat het boekenbezit van het kapittel beschikbaar moest worden voor iedereen die kon lezen (meestal Latijn). Hij nam het initiatief om een openbare bibliotheek op te richten. Hoewel Slindewater overleed vlak voordat de bouw begon, was hij de drijvende kracht achter het plan.
De bibliotheek, eigenlijk een leeszaal, werd opgeleverd in 1564. Het boekenbestand, dat al honderden jaren bij het kapittel was ontstaan, werd naar deze nieuwe ruimte overgebracht en toegankelijk gemaakt. De andere kerkmeester, meneer Berner, speelde daarna een cruciale rol door voortdurend nieuwe boeken voor de ruimte aan te kopen.
De collectie van de Librije Zutphen is opmerkelijk divers. Ongeveer een derde van de boeken zijn religieuze werken, waaronder theologieboeken, missalen, en geschriften van de kerkvaders. Daarnaast bevat de collectie een groot aantal juridische boeken (wereldlijk en kerkelijk recht), vanwege de raadgevende functie die het kerkkapittel had voor de graaf van Zutphen en de hertog van Gelre, twee titels voor dezelfde persoon.
Slindewater en Berner hadden echter ook het doel om een breder wetenschappelijk assortiment aan te leggen. Hierdoor bevat de collectie ook wetenschappelijke werken op het gebied van biologie en geneeskunde, zoals een exemplaar van een boek van Paracelsus. De vroegst gedrukte boeken, de zogenaamde wiegendrukken van vóór 1501, zijn hier ook ruimschoots vertegenwoordigd.
In de 16e eeuw werden boeken vaak ongebonden en onversierd verhandeld door drukkers, bijvoorbeeld in plaatsen als Venetië, Mainz of Keulen. De koper liet het drukwerk vervolgens decoreren en binden. Meneer Berner kocht de ongebonden drukken en gaf opdracht aan boekbinders in de regio, met name in Deventer en Doesburg, om de boeken te binden.
Dit leidde tot een fascinerend verhaal over de binder Vincent Russenborg in Deventer. Hij was een stiekeme protestant die een rolstempel maakte met de gezichten van belangrijke figuren van de Reformatie, zoals Johannes Hus, Maarten Luther, Erasmus en Melanchthon. Toen Berner dit protestantse symbool op de boeken opmerkte, moest Russenborg spoorslags uit Deventer vertrekken. De Librije Zutphen bezit nog steeds boeken met dit rolstempel, een stille getuige van de godsdiensttwisten van die tijd.
De boeken in de Librije Zutphen rusten op lectrijnen (lessenaars), die zijn gemaakt door beeldhouwer Wilhelm de Beeldensnyder. Bezoekers en lezers konden hier overleggen, en het was gebruikelijk om hardop te lezen in deze ruimte. De boeken zelf werden voorzien van slotjes, die niet alleen hielpen om de lucht en het vocht uit het papier te drukken, maar ook om het boek in de juiste vorm te behouden en, door het gebrek aan zuurstof, enige bescherming tegen brand te bieden. Bovendien werd de inhoud van het boek vaak op de snede (zijkant) geschreven, zodat het boek makkelijk herkend kon worden wanneer het gesloten op de lessenaar lag.
Het meest iconische aspect van de Librije Zutphen is de reden waarom de boeken aan kettingen liggen. De kettingbibliotheek was in die tijd niet ongebruikelijk. De boeken waren niet zozeer bedoeld om thuis uitgebreid te lezen, maar om ter plekke geraadpleegd te worden door lezers en priesters (voor hun preken).
Het aanbrengen van de kettingen had eigenlijk maar één doel: ervoor zorgen dat de boeken altijd op hun vaste plek bleven liggen en niet zoekraakten. Omdat de boeken raadplegingswerken waren, waren ze zo altijd toegankelijk.
