Een grote steen in het IJsselmeer, heeft ervoor gezorgd dat hier op Urk talloze kinderen werden geboren, vanwege een gebrek aan kikkers. Ja, op Urk, want dit verhaal gaat over de tijd dat Urk nog een eiland. Dit is het verhaal van de Ommelebommelesteen.
Om het verhaal van de steen te begrijpen, moeten we eerst even weten hoe het eiland Urk ontstaan is. Ons land heeft het natuurlijk altijd aan de stok gehad met water. Tot aan ongeveer de 12e eeuw, lag op de plek waar nu het IJsselmeer ligt een groot meer. Het Aelmere. Juist, vandaar de naam van de stad verderop. De Waddenzee bestond nog niet en Friesland en Noord-Holland werden alleen nog gescheiden door een klein stukje water. Door een stijgende temperatuur in de periode tussen 800 en 1200, steeg de zeespiegel en veranderde het beekje dat ooit Texel en Den helder scheidde in het gelijknamige zeegat Marsdiep. Dat is de huidige doorgang tussen Den Helder en Texel.
Stormvloeden
Zo drong de Noordzee steeds verder ons land in, richting het Aelmere. In het jaar 838 was de eerste grote overstroming, waarna volgens een aantal bronnen een flink aantal plaatsen werd verwoest. Een paar eeuwen later zorgden meerdere flinke overstromingen ervoor dat bijvoorbeeld West-Friesland flink werd gescheiden van Friesland. Dus plaatsen als Enkhuizen, Hoorn en Medemblik waren ineens niet meer in de buurt van Friesland, daar lag nu flink wat water tussen. Het water bleef maar binnenstromen dankzij de Allerheiligenvloed in 1170, de Sint Nicolaasvloed in 1196 en de Sint Luciavloed in 1287, waar we misschien nog eens een aparte video over moeten maken. Daarnaast nog veel meer, vaak kleinere overstromingen. Na al dit natuurgeweld vormde de Noordzee nu een rechtstreekse verbinding met de nieuw gevormde binnenzee. De Zuiderzee.
Klein eilandje
Even terug naar dat meer, helemaal in het begin. Een bult van keileem stak boven het water uit, zo’n 80 hectare groot. 20 procent van de bult lag hoog, 80% van de bult lag bijna op zeeniveau en stroomde regelmatig over. In de vroege Middeleeuwen woonde, op die kleine 20 procent van het eilandje, een kleine boerengemeenschap. Prima plekje, midden in een meer met zoet water.
Maar door al het eerder genoemde natuurgeweld, stroomde het zoute zeewater het meer in. En als zoet en zout gaan mengen, krijg je brak water. En waarschijnlijk denk je nu, wat heeft dat in vredesnaam met die steen te maken. Misschien toch de reden waarom je deze video hebt aangeklikt, toch? Nou, dat zit zo.
Kikkers. Veel kikkers.
In het zoete water van slootjes in het land, leven kikkers. Vaak heel veel kikkers. En die kikkers worden gegeten door ooievaars. En waar zijn ooievaars belangrijk voor? Juist, kinderen.
Dus als kleine Jantje aan zijn vader of moeder vroeg waar zijn zusje vandaan kwam, kon de gemiddelde Urker ouder dus niet zeggen, van de ooievaar. Want die hadden ze niet op het eiland. En ja, om meteen het hele verhaal van de bloemetjes en de bijtjes uit te leggen aan een kleuter van 4, ging destijds te ver. Dat deed je niet. Dus verzonnen ze iets anders. Het antwoord op die prangende kindervraag werd: jouw zusje komt uit de Ommelebommelesteen.
Een kind kopen
Maar hoe haal je nu een kind uit een steen? Dat gebeurde als volgt.
Op het moment dat de aanstaande moeder op bed lag, klaar om te bevallen, stapte de aanstaande kersverse vader samen met de vroedvrouw (nu een verloskundige genoemd) een roeiboot in. Samen roeiden ze in het gammele bootje richting de steen, zo’n 70 meter uit de kust bij de vuurtoren van Urk. Een steen van zo’n 3 meter doorsnee die nog steeds boven het water uitsteekt.
Aangekomen bij de steen, roeide de man naar de achterkant. Daar zat een deurtje in. Hij klopte op de deur, de deur ging open en er klonk een stem. “Wat wil je hebben?” De man kreeg dus de keuze, wil je een jongen of een meisje. Wanneer de man antwoord had gegeven of dat hij een zoon of dochter wilde, kwam er een opengestrekte hand uit het deurtje. Er moest betaald worden. Een jongen was twee keer duurder dan een meisje. Nadat de man het verschuldigde bedrag op de hand heeft gelegd, verdween de hand naar binnen met het geld en kwam hij weer naar buiten met een doek. In het doek lag een baby gewikkeld. Deze werd meteen in het mandje op de schoot van de vroedvrouw gelegd, het drietal roeide naar huis en de baby werd naast zijn of haar moeder in bed gelegd. Een paar keer per jaar kreeg je twee baby’s voor de prijs van één. Daar waren geen vaste dagen voor trouwens. En wanneer een kind de vraag stelde waarom moeder zo uitgeput op bed lag, dan werd het antwoord gegeven dat mama mee moest om te roeien en daar is ze nu flink moe van.
In heel Nederland
Mooi verhaal, toch? Niet alleen op Urk werd dit verhaal verteld, maar op meerdere plekken in Nederland. Vaak ook met een steen. De Poppestien in Bergum in Friesland bijvoorbeeld. Daar moest je de steen optillen om een kind te krijgen. Op andere plekken werden kinderen soms geboren uit een Holle Boom en zelfs uit hunebedden. Op Urk gaan meerdere versies van dit verhaal rond, maar de versie die ik heb verteld is volgens een gids op Urk de bekendste.
Dit is natuurlijk een prachtig verhaal. In werkelijkheid is de steen al tussen de 130 en 180.000 jaar oud en afkomstig uit Scandinavië. Het is dus een granieten zwerfkei uit de IJstijd, die voor veel mooie landschappen in ons land heeft gezorgd zoals de Utrechtse Heuvelrug.
Oh ja, wat trouwens ook leuk is. Op het moment dat een aanstaande moeder hier op Urk gaat bevallen, wordt er soms nog steeds gevraagd wanneer ze moeten gaan roeien.
Dit bronzen beeld op de Straversekade laat het verhaal in één oogopslag zien. De vader, de vroedvrouw met haar mandje en de roeiboot. Op weg naar de Ommelebommelesteen om een kindje te gaan halen. Ik zet de beschuit met muisjes vast klaar.
