Radio Kootwijk is een van de meest bijzondere en iconische gebouwen in Nederland. Gelegen in de bossen van de Veluwe, werd het gebouw in de vroege 20e eeuw gebouwd als een radiostation voor lange-afstandscommunicatie met Nederlands-Indië. Nu, jaren later, staat het er nog steeds trots bij.
Het iconische hoofdgebouw van Radio Kootwijk werd in 1923 operationeel, nadat de bouw in 1920 was begonnen. Het doel van dit enorme complex was om draadloze communicatie mogelijk te maken tussen Nederland en Nederlands-Indië (nu Indonesië). In een tijdperk zonder internet of moderne communicatiemiddelen, was dit eigenlijk een klein technologisch wonder. Door middel van lange-golf radioverbindingen kon vooral de Nederlandse overheid telegrammen versturen naar Indonesië, zo’n 12.000 kilometer verderop.
Radio Kootwijk staat midden op de Veluwe
De locatie werd zorgvuldig gekozen. De Veluwe, met zijn uitgestrekte natuur, was de ideale plek omdat de signalen van Radio Kootwijk storingsvrij konden worden verzonden. Het station zelf was uitgerust met enorme zendmasten die maar liefst 212 meter hoog waren en voorzien van een soort koperen spinnenweb, gespannen tussen de masten. Door zo’n zelfde spinnenweb ook ónder de grond te bouwen, konden de radiogolven heen en weer bewegen, om vervolgens uitgezonden te worden.
Een berichtje over 12.000 kilometer
Wat Radio Kootwijk zo bijzonder maakte, was niet alleen de locatie, maar vooral de technologie die werd toegepast. Het zendstation werkte met een zogenaamde Hertzgenerator, een elektromotor die de energie omzette in trillingen en zo lange-golf signalen naar Nederlands-Indië zond. Deze techniek was destijds revolutionair, aangezien draadloze communicatie de norm werd in een tijdperk waarin berichten niet in realtime konden worden verzonden.
De zendmasten, met hun indrukwekkende hoogte en kabels, waren essentieel voor het functioneren van het systeem. Deze masten zonden radiotelegrafische signalen naar het ontvangststation in Bandung, Nederlands-Indië, zo’n 12.000 kilometer verderop. Wilden ze iets terugsturen, dan ging dat via het zendstation in Malabar en het ontvangststation in Sambeek, in de buurt van Boxmeer. Dit station stuurde de signalen door naar Radio Kootwijk, waar het verwerkt kon worden.
De korte golf
Na de introductie van de kortegolfverbindingen in 1928 werd Radio Kootwijk uiteindelijk overbodig voor de lange-golfcommunicatie. De kortegolftechnologie maakte het mogelijk om ook telefoongesprekken te voeren over lange afstanden, waardoor het gebruik van de lange-golfmasten steeds minder noodzakelijk werd. De korte golf had minder energie nodig en was veel efficiënter in het overbrengen van signalen, wat de lange-golftechnologie, die voornamelijk gebruikt werd voor radiotelegrafie (telegrammen), deed afnemen.
De Enigma-code
Tijdens de Tweede Wereldoorlog speelde Radio Kootwijk een belangrijke rol in de communicatieoorlog. De Duitsers, die het gebouw tijdelijk in bezit hadden, gebruikten de lange-golfverbindingen om berichten naar hun onderzeeboten te sturen. De Britten, die toegang hadden tot de versleutelde signalen via de Enigma-code, konden deze berichten onderscheppen. Het station was zo cruciaal dat er nooit echte aanvallen op het gebouw plaatsvonden. Hooguit enkele schijnaanvallen. Hier zijn nog sporen van te zien in Gebouw A.
Een van de meest dramatische momenten in de geschiedenis van Radio Kootwijk was toen de Duitsers tijdens hun terugtrekking een poging deden om de zendmast, “Lange Gerrit”, op te blazen. De mast zou op Gebouw A moeten vallen en alles verwoesten. Gelukkig is dit niet gebeurd. Lange Gerrit viel onverwacht naar de zijkant en schampte het gebouw op een hoek.
Het erfgoed van Radio Kootwijk
Tegenwoordig is Radio Kootwijk een beschermd monument en een herinnering aan de vroege dagen van draadloze communicatie. Het gebouw heeft verschillende functies gehad na de beëindiging van de zendactiviteiten in 1998, waaronder een filmset voor Hollywoodfilm Mindhunters. Ook de watertoren en de andere bijgebouwen, zoals het oude hotel en de pomphuisjes, zijn kenmerkende delen van het complex die bezoekers kunnen ontdekken tijdens een rondleiding.
De watertoren, die zowel als waterreservoir en als vuurtoren diende voor de luchtvaart, is indrukwekkend vanwege zijn slanke, octagonale vorm. Het diende niet alleen als een waterreservoir voor het gehele complex, maar ook als een waarschuwing voor vliegtuigen die laag over de Veluwe vlogen.
Fascinerend stukje geschiedenis
Radio Kootwijk blijft een fascinerend stukje Nederlandse geschiedenis, niet alleen als monumentaal gebouw, maar ook als een symbool van communicatie die de wereld letterlijk dichterbij bracht. Van een geheimzinnig radiocommunicatiecentrum naar een beschermd historisch terrein; het gebouw vertelt een verhaal van innovatie, oorlog, en verandering. Tegenwoordig kunnen we in enkele seconden communiceren met de andere kant van de wereld, maar in de vroege jaren van de 20e eeuw was Radio Kootwijk een pionier die het mogelijk maakte om verbindingen over de oceaan te leggen, lang voordat internet en smartphones onze communicatie drastisch veranderden.